Tuesday, October 7, 2008

AIDS Nge Hlauhawm Zawk Cholera?

He zawhna 'AIDS Nge Hlauhawm Zawk Cholera?' tih zawttu doctor hi tunge maw ni le, a hlauhawm zawk chu a hriat sa vek alawm, zawhna zawh awm pawh a ni lo e, i ti a ni mai thei. Mahse hei hi mak ti suh, Zambian ho chuan AIDS aiin Cholera (Tuihri) an hlau zawk tih hi thu dik a ni e. Hengte hian a tifiah ang-
1. Tunhnai maia Chikankata catchment area chhunga Cholera hri leng avangin Chikankata Hospital Infection Control Team din a ni a, AIDS hi inkaichhawn theih natna (infectious disease) ni ve thoin, hun kha leh chen kha bu lo khuar tawh mahse AIDS avang hian Infection Control Team meuh din a la ni ngai lo. (Tuna he team thar hian AIDS hi a hma tel ve chauh zawk a ni).
2. He Infection Control Team hi chairman nia hruai tura kan hotuten mawhphurhna min pek anga hma kan lakna kawngah pawh kan sorkar District Health Office lam hlei hlei hi Cholera chungchangah hian an lo 'sensitive' zawk daih mai tih ka hmu chhuak a ni. AIDS veite hospital ward chhungah zalen taka dahluh leh enkawl theih an nih laiin, Cholera avanga damlo nia rinhlelh ringawt pawh, kan district health office inkaihhruaina chuan isolation room-ah takngial pawh dahluh min phalsak tlat lo mai! Khawchhung atanga hla tak hmun fianrialah camp siama dahkhawma enkawl tura tih kan ni.
3. Vawinah female medical ward-a AIDS avanga damlo awmpuitu nu (attendant) pakhat chu Cholera nia rinhlelh a ni a, Isolation ward-a dah ka rawt nain ka thawhpuiten rem an ti tlat lo mai a, mi tam zawk thutlukna a lal zawk avangin kan in kianga bawkte (shed) sak sa lo awm remchang takah dahluh a ni ta. In ka haw hnua Mapuii ka hrilh chuan min lo hau titih deuh a, hlauh tur a nih loh zia ka hrilh hnu pawhin, "Heta a mi chengten an hlauh viau chuan hlauh ve mai tur a lawm, chhan a awm a ni ang," la zuk ti talh a! Nu ber hi chuan an dawn kim thin a, a awm tho e.
4. Vawinah bawk, ka ward round pahin (ka colleague te pahnih an awm remchan loh avangin ka kep a, ward panga ka round chu!) ka Danish medical student kaihhruai lai pakhat nen kan nurse-te zingah unofficial poll kan la a, AIDS nge an hlauh zawk Cholera tih zawhna an chhanna chu 'Cholera ka hlau zawk' tih a ni tho mai. Enge a chhan: Cholera kills faster than AIDS! I wish they also remember that Cholera is curable.
Engvangin nge Zambian ho hian heti taka Cholera an hlauh a, AIDS ai pawha mipuite leh sorkar thuneitute ngeng a chhun nat zawk (?) tlat mai le. AIDS hi a ram mipui 15% ngawtin an vei mek a ni a, a hluar lutuk avang hian ngaiah an nei tawh nge, kan nurse-te chhanna ang hian thawk leh khata nunna la thut chi natna anih loh vang hian an hlau lo zawk? Engpawh chu nise, AIDS avanga natna leh thihna (morbidity and mortality) hi a tam a, ram leh hnam hnuk thalaite a tuartu an nih deuh ber avangte hian ram ei leh bar dinhmun a nghawng pawi thui thin a. He rama kan thangtharte, ram hruaitute leh roreltute pawh hian AIDS chungchangah hian thlir dan thar leh zau zawk an neih chu a hun ta hle niin a lang a ni.

5 comments:

Varte said...

Africa ho chu AIDS nen an inhnimhnai rei tawh lutuk a, hlauh ngaihna pawh an hre tawh lo a niang ka ti...

Ridhian Brook lehkhabu ziah ka chhiar a, i la chhiar lo mai thei chhiar ve ngei teh, a ngaihnawm mai bakah Africa lam chanchin a nia (HIV/AIDS) chungchang, a tha khawp mai.

A lehkhabu-ah chuan HIV hrik hi America atanga an siam, test nana Africa-a an lakluh, anmahni American vekin an rama an put luh leh niin a ziak a, dik tak maw...!!!! (Ka ziak thiam teh duah lo vee..)

Zairemthiama Pachuau said...

@varte: Nia thil ngaia neih hi awm ve thei chu a ni. Pakhat lehah chuan heta kan ART clinic hi HIV+ bakah a natna (AIDS) vei tawhte pawh hian an dampui em a, a damdawi (Highly Active Antiretroviral Therapy=HAART)hian an immunity chhe tawh kha a siam tha leh a ni. He damdawi la tam tak hi chuan, thisen sang leh zunthlum veiten damchhunga damdawi an la angah an inchan ve, an danglam bik loin an inhre tawh a ni. Keini thawktu lam pawh hian zawhna kan zawh fo chu, khawtlangin AIDS a hlau lo hi chu a tha e, mahse kan zuam lutuk tawh em ni? tih hi a ni a. Community-ah a hlauhawm zawnga inzirtir uar leh tawh hi tha kan ti deuh a ni ber.

I lehkhabu min rawn hi a thuken i sawi chu ka pawmzawng a ni lem lo naa, ka hmuh remchan chuan ka lo chhiar ang e.

Varte said...

Thiama, an ART ang chu kan ram lamah a treat ve theih dan a awm lawmni? chutia a that viau chuan, keini lah chuan tihdam theih loh tiin kan la manganpui nasa mai si a.

Ka lehkhabu sawi hi ka sawi chiang thiam lo khawp mai a nih hi, a ziaktupa pawh hian a ram mi thenkhat sawi dan a hriat a ziah chhawn mai a ni e, kam hnih khat lekin.. a ziaktu-in a pawmdan a ni bik lo ania. Lehkhabu tha fe a ni, IHQ-in HIV/AIDS tuartute chanchin hrim hrim ziak tura an rawih a ni e.

luliana said...

Kan awmna Assam-ah ve thung hi chuan AIDS hi awareness a la chhe rih khawp mai. A hlau tawk vel chiahin an hria. Hman deuh khan Delhi atanga rawn chho Mizo tlangval pakhat train-ah a chesual in a ruh a sawh na deuh a, kan hospital-ah an rawn hruai a. ID user a lo nih avangin resident pa khan a khawih duh der lo!

Hosptal tawt em vang nge chu ka hre law..cholera case hi kan isolate ngai pawh ka hre lem lo :)

Chuan khalamah khan HIV transmission common ber enge? Damdawi hmangsual te an awm ve bawk em?

Zairemthiama Pachuau said...

@varte=Mizoramah chuan 2006 atang khan Civil Hospital, Aizawl-ah ART clinic chu hawn a ni tawh a, tunah chuan a changtlung viau tawhin ka ring. Mizoram hmun dangah enge kan dinhmun ka hre lo. AIDS hi natna dam thei lo chu a ni ngei, natna benvawn, tha taka enkawl chhoh theih erawh a ni.

@luliana=kei pawhin heta cholera an lo hlauh dan em em hi chu mak ka ti. Ei leh in tih thianghlim leh kut silfai that hian kan inveng der tawh.

Heta HIV mode of transmission lar ber chu unprotected sex a ni. A chhan ni bera lang chu polygamy an practise bakah sex lamah hian an zalen ve riau a.

Mak tak mai chu damdawi hmang sual sawi tur an awm lo mai ni loin 'drug abuse' tih hi an vocabulary-ah a awm lo a tih theih ang.